Sosyal Demokrat Halkçı Parti'nin (SHP) 14 yıllık bir aranın ardından yeniden kurulması gündeme bomba gibi düştü. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın resmi internet sitesinde yayınlanan kararın ardından herkes "Arkasında Kılıçdaroğlu mu var?" sorusunu sormaya başladı.
Bu soruya bir yanıt vermeden önce öncelikle SHP’nin tarihine ve Türk siyasi tarihindeki önemine bakmamız gerekiyor. SHP’nin ilk kuruluşunu 12 Eylül Darbesi’ne kadar götürmek mümkün. 12 Eylül’ün ardından 16 Ekim 1981 tarih ve 2533 sayılı "Siyasi Partilerin Feshine Dair Kanun" ile darbe öncesindeki bütün partiler feshedildi. Bu kapatılan partiler arasında dönemin en büyük partileri olan Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi (AP) ve Bülent Ecevit liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) de bulunuyordu. Darbeciler, başlangıçta ABD’deki sisteme benzer şekilde siyasi yelpazenin sağını ve solunu temsil edecek iki partinin kurulmasını ve seçimlere öyle gidilmesini öngörüyorlardı. Bu amaçla Necdet Calp liderliğinde Halkçı Parti (HP) ve Turgut Sunalp liderliğinde Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. 12 Eylül öncesinin Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı Turgut Özal da ordunun gönülsüz onayıyla Anavatan Partisi’ni kurdu.
1983 seçimlerinde seçimlere bu 3 partili ortamda gidildi. Özal’ın Anavatan Partisi yüzde 45 civarında bir oy alırken Necdet Calp liderliğindeki Halkçı Parti yüzde 30, Milliyetçi Demokrasi Partisi yüzde 23 oy aldı. Siyasi yelpazenin solunu temsil etmesi için kurulan Halkçı Parti’nin, CHP’nin 1980 öncesi oy oranına ulaşamayacağı daha ilk seçimde belli olmuştu.
Siyasi yasaklı CHP’nin yerine geçmişti
1983’te siyasi parti kurmanın önündeki yasaklar yumuşatılınca Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu. Başta Milli Güvenlik Kurulu’nca veto edilse de 1983’ün sonunda bu partinin başına İsmet İnönü’nün oğlu Erdal İnönü geçti. 12 Eylül sonrası kapatılan CHP’nin kadrolarının büyük çoğunluğu bu partiye geçti.
1984’teki yerel seçimlerde Anavatan Partisi yüzde 50 oy alırken Sosyal Demokrasi Partisi yüzde 23 oy oranında kaldı. Öte yandan Halkçı Parti ise yalnızca yüzde 8 oy alabildi. Bu sonuçlar solda birlik tartışmalarını gündeme getirdi. 1985 yılında Sosyal Demokrasi Partisi ve Halkçı Parti’nin birleşmesiyle Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) kuruldu ve 1986’deki olağanüstü kurultayda Erdal İnönü yeniden bu partinin başına geçti. SHP, 1989’da yapılan yerel seçimlerde büyük bir başarı kazanarak birinci parti oldu ve 39 il belediyesini kazandı.
Devamı gelmeyen bir yerel seçim başarısı…
ANAP’ın genel başkanı Turgut Özal, bu seçimlerden sonra meclisteki çoğunluğunun etkisiyle cumhurbaşkanı seçildi ve Anavatan Partisi’nin erime süreci başladı. İlk SHP, Türk siyasi tarihine 1989 seçimlerinde kazandığı, fakat genel seçimlerde devamını getiremediği bu başarıyla vurdu.
SHP, 1991’deki genel seçimlerde beklenen başarıyı yakalayamadı ve üçüncü parti oldu. 1987’de düzenlenen bir referandumla 12 Eylül’den önceki genel başkanların yasakları kaldırılmış; Süleyman Demirel Doğru Yol Partisi’nin (DYP) başına geçmiş ve oyların yüzde 27’sini almıştı. Mesut Yılmaz liderliğinde ANAP, yüzde 24 alırken SHP yüzde 20 ile üçüncü parti olmuştu. Öte yandan siyasi liderlerin yasaklarının kalkmasıyla Bülent Ecevit de Demokratik Sol Parti’yi (DSP) kurarak yeniden siyasete dönmüş, fakat yüzde 10 oy alarak beşinci parti olabilmişti. Bu arada DYP-SHP koalisyonu döneminde çıkarılan yasalarla kapatılan CHP yeniden kurulmuş ve başına Deniz Baykal geçmişti. Bu arada Madımak Katliamı’nın sarstığı Türkiye’de Erdal İnönü siyasetten çekilmiş, yerine onun işaret ettiği Murat Karayalçın seçilmişti. Bu arada solda birlik tartışmaları da devam etmiş; 1994 Yerel Seçimleri’nde İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlıkları Necmettin Erbakan liderliğindeki Refah Partisi tarafından kazanılınca bu tartışma iyice alevlenmiş ve 1995’te SHP, Deniz Baykal liderliğindeki CHP ile birleşerek siyasi varlığını sona erdirmişti. İlk SHP dönemi böylece kapandı.
Baykal CHP’si SHP’yi ‘yuttu’
SHP ve CHP birleşmişti fakat bu birleşme beklenen sonucu vermemişti. Deniz Baykal liderliğindeki CHP, SHP ve CHP’nin birleşmeden önceki oy oranına bile ulaşamamıştı. Kamuoyunda birleşme Baykal CHP’sinin SHP’yi yutması olarak algılanmıştı. Bu arada Baykal liderliğindeki CHP, 12 Eylül’ün Siyasi Partiler Kanunu’nun da etkisiyle tek adam yönetiminde bir yapıya dönüşmüş, partinin 12 Eylül öncesindeki sosyal demokrat siyasi çizgisini kaybettiği öne sürülmüştü.
Murat Karayalçın, 2001’de SHP’yi yeniden kurdu. CHP içindeki Baykal muhalifleri bu partide toplansa da yüzde 10 barajının da etkisiyle parti beklenen çıkışı yakalayamadı ve siyasi yelpazede bir varlık gösteremedi. 2009’daki yerel seçimlerde Deniz Baykal, Murat Karayalçın’ı Ankara Büyükşehir Belediye Başkan Adayı gösterince Karayalçın genel başkanı olduğu SHP’yi bırakarak yeniden CHP’ye geçti. Parti yönetimini devralan Hüseyin Ergün, SHP’yi Eşitlik ve Demokrasi Partisi’yle birleştirdi. Böylece ikinci SHP de tarihe karışmış oldu.
Karayalçın: Bu haberin başlığı ‘SHP yeniden kuruldu’ olmamalı
Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP), Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın resmi internet sitesinde yer alan bilgiye göre 28 Haziran 2024 tarihiyle itibarıyla yeniden kuruldu. Partinin adresi, Yargıtay'a "Meşrutiyet Mahallesi, Karanfil Sokak, Çankaya, Ankara" olarak bildirildi.
Dün gazetecilere SHP’nin yeniden kurulmasıyla ilgili bir açıklama yapan Murat Karayalçın, “Bu haberin başlığı 'SHP yeniden kuruldu' olmamalı. Çünkü yasal bir ölçü var mı yok mu bilmiyorum ama siyasi ahlak açısından kendi varlığına son vermiş bir partinin yeniden canlanması son verme kararını veren delegelerin, yeniden açılma kararını vermesi ile mümkün olur. 1995 Şubat ayında Sosyal Demokrat Halkçı Parti kurultayında SHP'li delegeler partinin CHP çatısında birleşme kararını almışlardı. SHP'yi temsil edenler son gelen başkan olarak benim ve o kurulayın delegeleridir. Benden ya da delegelerden böyle bir girişim gelmediğine göre, yeni kurulan partiyi 'SHP yeniden kuruldu' diye adlandırmak son derece yanlış” dedi.
SHP, yedek parti mi olacak?
Öte yandan SHP’nin yeniden kurulmasının ardından gözler CHP’nin 7’nci Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’na çevrildi. Kılıçdaroğlu’nun yeniden aktif siyasete dönme niyetinde olduğu kamuoyunda sıkça dile getirilse de Kılıçdaroğlu’ndan ve kendisine yakın isimlerden konuyla ilgili bir açıklama gelmedi. Bazı haber sitelerinde kulis olarak Kılıçdaroğlu’nun kurmaylarının SHP’nin yeniden kurulmasının ardında Kılıçdaroğlu’nun olduğu iddialarını reddettiği haberleri yer alsa da bu haberlerde açık bir isim bilgisi verilmedi.
50+1 cumhurbaşkanlığı seçim sisteminde küçük partilerin öneminin çok arttığı kamuoyunun bilgisi dahilinde. 3’üncü SHP’nin “yedek parti” olarak tutularak seçim döneminde ortaya çıkması ve CHP içi pazarlıklarda kullanılması olasılıklar arasında görülüyor.