Son günlerde siyasi gündemi de yakından ilgilendiren bir “kayyım tartışması” sürüyor. İstanbul Esenyurt, Mardin Büyükşehir, Batman ve Halfeti belediyelerine kayyım atanması, “kayyım”ın ne, niçin, nasıl olduğuna ilişkin soruları çoğaltıyor. Okuyucuların en çok merak ettiği, sorduğu soruların başında bu sorular bulunuyor: Kayyım nedir? Kayyım ne demektir, kayyım kelimesinin anlamı nedir? Kayyım mı, kayyum mu yazılır? Kayyımlık bir meslek midir? Kayyım neden ve nasıl atanır? Kayyımı kim atar? Kayyım ne iş yapar? Ayrıntılar bu haberde…
“Kayyım” kelimesi ne anlama gelir?
“Kayyım” kelimesi arapça kökenli bir sözcüktür. Köken anlamı “koruyucu, bakıcı, sorumlu” anlamları çerçevesindedir. Sözlük anlamı; “bir işi yerine getiren, üstlenen kimse” demektir. Terim olaraksa; “Hâkim tarafından kısıtlı, gaip vb. kişiler adına hukukî tasarrufta bulunmak üzere tayin edilen kimse” anlamına gelir. Ayrıca “vakıf mütevellisi” ve “camilerin temizlik işlerini yapan görevli” anlamında da kullanılmıştır.
“Kayyım” mı, “kayyum” mu?
Bu sözcüğün nasıl yazıldığına ilişkin kafa karışıklığı vardır. Türkçede söyleniş kolaylığı açısından daha uygun görüldüğünden, çoğu kimse bu sözcüğü “kayyum” biçiminde söyleyip yazmaktadır. Ancak bu söyleniş ve yazış biçimi yanlıştır. Doğrusu “kayyım” biçimindedir.
Kayyım nedir?
Kayyımlık, hukuk sisteminde kendine “vesayet hukuku” içinde yer bulan bir hukuk sistemi ve organıdır. Kayyım, bir tür “vasi”dir, kayyımlıksa bir tür “vasilik”tir. Ancak doğrudan kişisel vasilik durumunu ilgilendiren vasilikle arasında fark bulunur. Kişisel vasi, vesayet altındaki kimsenin tüm mal varlığını ve şahsi işlerini yönetmekle sorumlu olurken, kayyım ise yalnızca belirli işleri veya mal varlığını yönetmek amacıyla görevli kimsedir.
Kayyım ataması nedir, ne demektir, nasıldır?
Kayyımlık uygulaması modern devletlerde ve modern hukukta yer bulan bir tedbir / önlem uygulamasıdır. Bu uygulama 20. yüzyılda ideal yapısına ve işleyişine kavuşmuştur. Dünyadaki hemen bütün ülkelerde ve hukuk sistemlerinde bulunur. Kayyım kötü yönetim ve çıkar çatışması, yolsuzluk, mali kriz ve iflas, terör bağlantısı, kamu güvenliği sorunu, türlü hukuki usulsüzlükler gibi durumlarda kamu yararını koruma amacıyla geçici olarak görevlendirilir. Kayyım, atandığı kurum ve kuruluşlarda yasal bir çerçeve içinde düzeni sağlamak ve kamuya zarar verebilecek sorunları gidermek amacıyla çalışırlar. Günümüzde yürürlükteki anlamıyla “kayyım ataması”; bir kurum, kuruluş ya da şirketin yönetiminde yolsuzluk, usulsüzlük veya kamu güvenliğini tehdit eden bir durumun ortaya çıkması halinde devlet tarafından yapılan bir müdahale biçimi, söz konusu yerin yönetimini değiştirme eylemidir.
Kayyımı kim atar?
Kayyım, mahkeme kararıyla atanır. Kayyım ataması Türkiye’deki mevcut hukuk sistemine göre sulh hukuk mahkemeleri tarafından yapılır. Mahkeme kararı olmadan kayyum ataması yapılmaz. Ancak bazı durumlarda, kamu güvenliği veya kamu düzeninin tehlikede olduğu hallerde, İçişleri Bakanlığı da kayyum ataması yapabilir.
Kayyım hangi durumlarda atanır?
Kayyım atanması genel olarak şu nedenlerle gerçekleşir: Şirket ya da kurumun mali veya idari işlerinde usulsüzlük tespiti… Kurum, kuruluş ya da stk’nın faaliyetlerinin kamu düzenini bozması veya güvenliği tehdit etmesi durumu… Kurum, kuruluş ya da şirketin yönetimsel yeteneklerinin yetersiz kalması, yolsuzluk veya diğer idari nedenlerle görevini yerine getirememesi.
Kayyım hangi süre için atanır?
Kayyımın görev süresi, yetkileri ve sorumlulukları mahkeme kararıyla belirlenir. Kayyım ataması, geçici bir tedbir işlemidir. Atanan kayyım, atandığı kurum ya da kuruluşun, atanmasını gerektiren sorunlarını çözmeye çalışır. Kayyım atanan kurum veya kuruluşun, atamayı gerektiren iş ve işlemleri sonunda genel bir kamu güvenliği, sağlık sorunu, emniyet riski gibi sıkıntılara neden olan işleri, eylemleri, girişimi varsa, bu durum ortadan kalkıncaya dek kayyım işine devam eder. Kayyımın görevi ve kullandığı yetkiler geçici olup, sadece atanma sebebiyle sınırlıdır. Bu yetkiler, mahkeme tarafından belirlenir ve görev süresi dolana kadar geçerlidir.
Türkiye’de kayyım ne demek?
Türkiye’de son yıllarda kayyım kelimesi, daha çok ülke güvenliğini terör yönüyle ilgilendiren durumlarda, bölücü terör örgütü PKK yanlısı belediye başkanlarının görevden el çektirilmesiyle, onların yerine atanan kamu görevlilerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Belediye başkanının yerine vekaleten atanan kayyım, belediye başkanının tüm iş yükümlülüğünü ve yetkilerini devralarak, o belediyeyi yönetmeye başlar; söz konusu belediyenin yetki alanında belediye hizmetlerinin devamını sağlar.
Kayyım heyeti nedir? Neden kayyım heyeti atanır?
Kayyım heyeti, birden fazla kayyumun aynı anda görevlendirilmesi durumunda oluşan yönetim organıdır. Özellikle büyük çaplı kurumlarda ya da büyük belediyelerde, kayyım atanmasına karar verilmesi durumunda, birden çok kayyım atanabilir. Bu kayyımların hepsine birden kayyım heyeti denir. Kayyım heyetinden bir kayyım “birinci kayyım” seçilir ve talimat verme, diğer kayyımların amiri olma gibi ayrıcalıklara sahip olur. Kayyım heyetinin atanması durumunda, bu kayyımlar görev paylaşımı yaparak, kurumun ya da belediyenin tüm yönetim işlerini üstlenir ve yönetir.
Kayyım kime karşı sorumludur?
Kayyım, kendisini atayan mahkemeye karşı sorumludur. Türkiye’de kayyımlar genellikle sulh hukuk mahkemelerince atanır. Kayyım, kendisini atayan mahkemeye karşı sorumludur ve atandığı yerin işleriyle ilgili mahkemeye düzenli raporlar sunar. Ancak bazı durumlarda İçişleri bakanlığı da kayyım ataması yapabilir.
Kayyım davası nedir?
Kayyım davası, bir kurumun ya da kişinin yönetimine el konulması için açılan hukuki bir süreçtir. Bu dava, bir şirket ya da kurumun usulsüzlük, yolsuzluk veya kamu güvenliğini tehdit eden faaliyetler yürüttüğü tespit edildiğinde açılır. Mahkeme, kayyum atanıp atanmayacağına karar verir. Devlet mahkemeleri, kayyım davası sonucunda yönetimi devralacak kayyımı / kayyımları belirler ve görevlendirir. Kayyım davası sonucunda, ilgili mahkeme kayyım atanmasına karar verirse, atanacak kayyım ya da kayyım heyeti belirlenir.
Kayyımın yetkileri ve görevleri nelerdir?
Kayyımın görevlerinin ve yetkilerinin sınırları atandığı yere, atanma süresine, atanma nedenine ve atamayı yapan mahkemenin kararındaki gerekçelere göre değişebilir. Bununla birlikte genel olarak kayyımın görevleri şöyledir: Kayyım, atandığı kurum ya da kuruluşun yönetim mekanizmalarını devralır. Atanma nedeni finansal yolsuzluk ve benzeri bir durumsa, kayyım, atandığı yerin gelir-gider dengesini sağlamak ve finansal süreçleri düzenlemek için çalışır. Günümüzde Türkiye’de geçerli olduğu üzere, eğer kayyımın atandığı yerde terör ve kamu güvenliğiyle ilgili bir sorun varsa, kayyım, atandığı yerin terörle mali, insani, düşünsel ilgisini / ilişkisini kesmek, bölgesindeki kamu güvenliğini sağlamak için çalışır. Kayyımın atanma nedeni, ilgili yerdeki hukuki usulsüzlüklerse, kayyım o usulsüzlükleri düzeltmeye çalışır.
Kaç çeşit kayyım vardır?
Atanma şekline / nedenine bağlı olarak farklı türlerde kayyımlıklar vardır. Bunlar şu şekildedir:
Temsil Kayyımı: Vesayet makamı, bazı durumlarda ya da kanunda belirtilen hallerde, bir kişinin isteği üzerine veya re’sen kayyım atar. Temsil kayyımı, bir malın yönetilmesi ya da belirli bir işin yapılması amacıyla atanır.
Yönetim Kayyımı: Yönetim kayyımlığında amaç, kimsenin yönetiminde olmayan malların korunması ve güvence altına alınmasıdır. Örneğin, bir kişinin uzun süredir bulunamaması durumunda, mal varlığını yönetmek için yönetim kayyumu atanabilir.
İstek Üzerine Kayyımlık: Bu kayyımlık türünde, kişinin isteği doğrultusunda kayyım atanır. Özellikle ergin kişiler, belirli durumlarda kendi istekleri üzerine kayyım atanmasını talep edebilir.
Kayyım nasıl ve nereden seçilir?
Kayyımın, atanacağı kurum veya kuruluşun ihtiyaç duyduğu nitelikleri taşıması öncelikli koşuldur. Kayyım olarak atanacak kimsenin mesleki deneyimi, bağımsızlığı, güvenilirliği, yasaları iyi bilmesi ve yönetim becerileri dikkate alınır.
Kimler kayyım olabilir?
Genellikle kayyım olarak atanacak kişi kamu veya özel sektörde deneyime sahip, hukuk, maliye veya kamu yönetimi alanında uzmanlaşmış kişiler arasından seçilir. Kayyımlar genellikle kamu yöneticileri, siyaset bilimi uzmanları, hukukçular, mali müşavirler, muhasebeciler, işletme ve ekonomi uzmanları arasından seçilir. Bazı özel durumlarda, sözgelimi bir futbol kulübüne kayyım atanması gerekiyorsa, atanacak kayyımın öncelikle futbolu ve futbol kulübünün işleyiş yapısını iyi bilmesi koşulu aranır.
Kayyımın görevi nasıl ve ne zaman biter?
Atanma amacını gerçekleştiren kayyım, hukuk gereğince görevini bırakır. Kayyım, görev süresi dolduğunda, yönetimi asli yetkililere veya mahkemenin belirlediği yeni yönetim organlarına devreder.
Kayyımlığı hangi yasa, hangi maddeler düzenler?
Kayyımlık, Türk Medeni kanunu’nun 396. Maddesi ve devamında “Vesayet Organları” üst başlığıyla düzenlenmiştir. TMK’nın 426. Maddesinde temsil kayyımlığı düzenlenmiştir. 3561 Sayılı Mal Memurlarının Kayyım Tayin Edilmesi Hakkında Kanun’la, bir kimsenin uzun süreden beri bulunamaması veya oturduğu yerin bilinememesi nedeniyle malvarlıkları üzerinde Hazine menfaatinin korunmasını sağlamak üzere mahallin en büyük mal memurunun kayyım olarak atanması düzenlenmiştir. TMK 428. Madde ise, ergin bir kişiye, kendi isteği üzerine kayyım atanması durumu düzenlenmiştir. TMK’da ayrıca kayyım ve atanmasını düzenleyen maddeler arasında 302, 403, 408, 413, 426, 427, 430, 431, 459, 460, 468, 477, 494. Maddeler vardır.
