Avrupa’nın en uzun sahil şeridine sahip ülkesi bizim ülkemiz. Tam 8 bin 272 kilometre uzunluğunda bir sahil. Ama 98 yıl öncesine kadar bu sahil şeridi aslında bizim değildi. Kâğıt üstünde bizimdi ama kullanamıyorduk ve gelir elde edemiyorduk.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde denizlerimizde şehir hatları vapurlarından tutun da tüm yük ve yolcu taşıma hakları yabancılara aitti. Osmanlı Devleti, yabancı devletlere kapitülasyonlar vererek tüm taşıma haklarını Avrupa bandıralı gemilere devretmişti. Kıyıları, karasuları, göl ve akarsularında yürüttüğü tüm denizcilik faaliyetlerini, yani kabotaj hakkını devretmek zorunda kalmıştı. Türklere deniz ticareti de, yolcu taşımacılığı da, kendi karasularını kullanmak da yasaktı!
Türk denizcisi kabotaj hakkını 1926 yılında elde etti. Bu siyasi zafer, 1935 yılından bu yana bayram olarak kutlanıyor.
Kabotaj: Bir devletin kendi denizcisine sağladığı ayrıcalık
Kabotaj, bir ülkenin kendi karasularında ve kendi limanları arasında gemi işletme ve her türlü liman hizmetlerini kendi kontrolünde bulundurma hakkıdır. Daha açık bir söyleyişle kabotaj, bir devletin kendi içinde kendi denizcisine taşımacılıkta tanıdığı ayrıcalıktır. Bu ayrıcalıktan yalnızca yurttaşlarının yararlanması, milli ekonomiye önemli bir katkı sağlayacağından, devletler yabancı bandıralı gemilere ve yabancı bayraklı uçaklara kabotaj yasağı koyma yoluna gitmişlerdir.
Ekonomik bağımsızlığın ilk adımı denizlerde atıldı
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Batılı ülkelere verilmiş olan kapitülasyonlar sebebiyle devletin kabotaj hakkı yoktu. Osmanlı kıyılarında genellikle yabancı bandıralı tekneler hizmet görürlerdi. Ancak 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Anlaşması’yla kapitülasyonlar kaldırıldı.
Ekonomik sorunların aşılması ve savaştan yeni çıkan halkın kalkındırılması konularının görüşüldüğü İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar sonucunda Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 20 Nisan 1926’da “Kabotaj Kanunu”nu kabul ederek ekonomik bağımsızlığın ilk adımını denizlerde attı. Böylelikle Türkiye kabotaj hakkına kavuştu.
Lozan’la gelen bir siyasi zafer
Türkiye’nin büyük ölçüde bir yarımada ülkesi olması ve kıyı uzunluğunun 8 bin 272 kilometre olması dikkate alınırsa kabotaj hakkının geri kazanılması Türk denizciliğine büyük olanaklar sağlamaktadır.
Lozan’dan sonra gerekli düzenlemelerin yapılmasıyla birlikte 19 Nisan 1926 tarihinde çıkarılan 815 sayılı yasaya göre Türkiye limanları arasında sadece Türk teknelerinin hizmet görmesi zorunluluğu getirildi. Yasa, aynı yıl 1 Temmuz’da yürürlüğe girdi. Bu tarih 1935 yılından itibaren Kabotaj Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
2007 yılında denizcilik sözcüğü de eklenerek bayramın adı Denizcilik ve Kabotaj Bayramı olmuştur. Bu bayramda genel tatil yoktur.