Usta Fin yönetmen Aki Kaurismäki, 18. uzun metrajı “Fallen Leaves”le Ana Yarışma’nın en iyilerinden olduğu 76. Cannes Film Festivali’nde Jüri Ödülü’ne ulaştı. Renkli döneminin ustalıklı ışıkları, zarif sinema göndermeleri, saf ilk aşk ve Ukrayna üzerinden incelikli, dokunaklı ve anti-militarist bir poker surat romantik komediye imza atıyor. 1990’da biten Proletarya Üçlemesi’ne iyimser yeni milenyum eklemesinin TR haklarını Mubi aldı.
6 YILLIK ARANIN ARDINDAN KÖKLERE DÖNÜŞ
Sinemaya 6 yıllık bir ara veren Aki Karusmaki, içinden Ukrayna ve daha nicesi geçen bir aşk filmiyle dönüyor. Ama bu biraz Fin usulü bir poker surat (deadpan) romans! Eylem planlarını ise ince bir sinemayla deneyimliyoruz. 17 yıldır başka şehirlerde ‘kültür farkları’ arayışına çıkan 66 yaşındaki usta yönetmen, bu kez kendi köklerine dönüşle umut aşılıyor sinemaseverlere!
Aslında “Cennetteki Gölgeler” (“Shadows in Paradise”, 1986), “Ariel” (1988) ile “Kibritçi Kız”ın (“The Match Factory Girl”, 1990) oluşturduğu ‘Proletarya Üçlemesi’nin son iki halkasında Dostoyevski geleneğinden çıkan minimalist noir damarı hakimdi. ‘Suç ve ceza’ eylemini omurgaya yerleştirme sonrasında Tarr ve Karusmaki’nin geleneklerini oluşturmaya kadar gitmişti. Bu serinin 1990 tarihli eseri ise bu konuda bir başyapıt bırakıp sinema tarihinin en iyiler listelerinde yerini ayırtmıştı.
JARMUSCH, GODARD VE BRESSON’A SELAMI VAR!
Şimdilerde ise daha umut dolu bir yaklaşım var. Zaten güncel politikaya dair incelikli dokunuşlar vardır usta sinemacıda. “Umudun Öteki Yüzü”nü (“The Other Side of Hope”, 2017) Suriyeli göçmen filmleri arasında en kalıcı çalışmalardan birini izlemiştik. Şimdi de Ukrayna’yı işin içine katan eserlerin içerisine ‘yeni bir vizyon’ olarak ekliyor “Fallen Leaves” (“Kuolleet Lehdet”, 2023).
Zarif sinema göndermeleri ise cezbedici. Yönetmenin buradaki karakterleri sinemasever ve duyarlı olarak tasarladığı söylenebilir. Görsel göndermelerde Godard ve Bresson (“Bir Taşra Papazının Güncesi”, “Para”) eserlerine eklenen kendisinin ABD şubesi Jarmusch’un zombi komedisi “The Dead Don’t Die” (2019) da çok hoş bir detay. O damardan sinema salonuyla sahne-hayat ilişkisini ‘yedinci sanat’ üzerinden canlandırma hoş enstantaneleri devreye sokuyor. Elbette 'Fin usta'nın siyah-beyaz döneminin ötesinde üçlemesinde ‘renk filtreleri’yle nefes alıp verdiği bir dünya var hep.
‘CENNETTEKİ GÖLGELER’DEKİ İKİLİNİN ANDROID KUŞAĞI TEMSİLCİLERİ
Holappa (Vatanen)-Ansa (Pyösti) ikilisi, “Cennetteki Gölgeler”in (“Shadows in Paradise”, 1986) muzip Pellonpaa-Outinen ikilisine rakip olarak geliyor. Bu alternatif hal o dönemin Reagan muhafazarlığının enerjisi yeniden canlandırılıyor hissi bırakıyor. Elbette o kadar heyecan verici bir ikili doğmuyor.
Ama en azından yaş güncelleme, kuşak yenileme hali dozunda duruyor. Bir yönetmenin kendini güncellemesi, renove etmesi güzel bir gelişme elbette!
‘PIROSMANI’ İLE ‘AHLAT AĞACI’ ARASINDA ‘DÜŞEN YAPRAK İZDÜŞÜMLERİ’
Sinemacı burada ise “Fallen Leaves” ile ‘düşen yapraklar’ın görsel izdüşümlerini arayışa detaycı bir şekilde çıkıyor. 82 dakikalık bir sinema gösterisi izletiyor bize. Timo Salminen ile birliktelik yüksek sanat eseri tadı veriyor. Sinemacının renkli döneminin ustalıklı ışıklarını mest eder bir şekle gelmesi artık başka bir seviyenin sözünü veriyor.
Adeta natüralist ağaç yansıtmalarının bize 1969 tarihli Gürcü ressam biyografisi klasiği “Pirosmani” ile Nuri Bilge Ceylan’ın “Ahlat Ağacı” (2018) kesişmesini hatırlatıyor. İlkinin primitivist Shengalai başyapıtı yorumuyla ikincisinin ağaç metaforunun tezahürlerine özgün bir yorum getirmesinin kesişmesi heyecan veriyor.
LEAN’İN ‘BRIEF ENCOUNTER’INI KUZEY AVRUPA’YA TAŞIYOR
İnce işçilik bu eylem planlarını harekete geçiriyor. Helsinki’nin dışına çıkıp çıkmama ezberi ise burada posterini de gördüğümüz “Kısa Tesadüfler”vari (“Brief Encounter”, 1947) bir dokuyu harekete geçiriyor. Orada Londra’da tren istasyonuna sıkışan aşık ikiliye benzer bir Ukrayna sonrası resmi, umut dolu ve savaş karşıtı bir sevgi aşılıyor bize.
Bu iyimserlik hüzünlendiriyor ve inceliğiyle mest ediyor. Adeta Fin sinemasının dengeli geleneğine adanmış detaycı bir aşk mektubu izliyoruz. Karusmaki’nin detaycı yedinci sanat eserine odaklanmak ve onu natüralist izleriyle deneyimlemek minimalist bir çizgi romanı karıştırmaya benziyor.
“Fallen Leaves”, 66 yaşındaki Fin ustanın ferahlama eserlerinden. Çığır açıcıdan ziyade Ukrayna ve pandemi dönemine iyimser bir yorumda bulunma hedefiyle yola çıkıyor. Bu sayede İsveçli sinemasal akrabası Roy Andersson’un da bu mecburi döneme dair sinemasal mirasını beklememizi salık veriyor.
FİLMİN NOTU: 6.9
Künye:
Fallen Leaves (Kuolleet Ledhet)
Yönetmen: Aki Kaurismäki
Oyuncular: Jussi Vatanen, Alma Pöysti, Janne Hyytiainen, Nuppu Koivu
Süre: 82 dk.
Yapım yılı: 2023