Şangay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) Genişletilmiş Toplantısı Kazakistan’ın başkenti Astana’da devam ediyor.
Devlet liderlerinin konuştuğu toplantıda Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın da konuşarak gündemine Gazze ve savaşı alması Türkiye için toplantıyı ayrıca önemli hale getirdi.
Peki nedir ŞİÖ? Ne zaman, kimler tarafından, nerede kuruldu? Yapısı nasıldır, misyonu nedir? Bu haberimizde, Samimi Haber okurları için bu sorulara yanıt arayacağız.
Şangay İşbirliği Örgütü ne zaman, nerede ve kimler tarafından kuruldu?
Şanghay Paktı ya da Şanghay Beşlisi isimleriyle de bilinen Şanghay İşbirliği Örgütü; Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından 1996’da Çin’in Şanghay kentinde kuruldu. 2001’de Özbekistan’ın da katılımıyla üye sayısı 6’ya yükseldi. 9 Haziran 2017’de Astana’da gerçekleşen zirvede Hindistan ve Pakistan’ın da örgüte katılmasıyla üye sayısı 8’e çıktı. Son olarak 17 Eylül 2021’de gözlemci statüsünde olan İran’ın da katılımıyla üye sayısı 9 oldu.
ŞİÖ’nün bir üyesi olmayan Türkiye, birliğe 2012’de diyalog ortağı statüsünde katılmıştır.
ŞİÖ, askeri bir ittifak değil
Örgütün kuruluş amaçlarından birinin Çin ve Rusya’nın Asya’da güvenlik üzerine işbirliği motivasyonları olması, ilk bakışta NATO’ya benzetilmesine neden olabiliyor. Gerçekten NATO’ya benzeyip benzemediğine yanıt vermeden önce örgütün kuruluş amaçlarına daha detaylı bir göz atalım.
Örgütün güvenlik konusundaki endişelerinden biri, radikal örgütler ve uyuşturucu ticaretidir.
ŞİÖ üyeleri, bunlara karşı birbirileriyle istihbarat paylaşımında bulunuyor, ortak askeri tatbikat düzenliyor, suçluları birbirlerine iade ediyor.
Örgüt, Rusya ve Çin’in Orta Asya’ya yönelik politikalarını koordine etmenin bir aracı olma özelliği taşıyor. Fakat bir askeri ittifak değil. Bu özelliğiyle NATO’dan ayrılıyor.
AB’den farkı ne?
ŞİÖ’nün üyeleri arasında güvenlikten ekonomiye, enerjiden ulaşıma, tarımdan turizme her alanda işbirliği çerçeveleri geliştiren bir örgüt olması, paktın Avrupa Birliği’ne (AB) benzetilmesine de neden oluyor.
Fakat AB ile ŞİÖ arasında önemli farklılıklar bulunuyor.
Öncelikle Avrupa Birliği hiyerarşik olarak üye ülkelerin üzerinde yer alan bir hükümetler üstü yapıyken ŞİÖ, hükümetler arası bir yapı özelliği taşıyor.
AB'nin ekonomi, politika, güvenlik ve insan hakları konusunda bağlayıcı bir müktesebatı, üye ülkelerden parlamenterlerin temsil edildiği ve yasama gücü bulunan bir meclisi, mahkemesi, marşı ve tüm üye ülkelerin bayraklarının yanında kullandığı bir bayrağı bulunurken bunlar ŞİÖ’de mevcut değil.
AB’nin üye ülkeleri arasında insan, sermaye ve ürünlerin serbest dolaşımı bulunurken ŞİÖ'de bunlar da yok.
AB, diğer ülkelerle de serbest ticaret anlaşması imzalayabilirken ŞİÖ üyeleri kendi aralarında bile serbest ticaret anlaşmasına sahip değil.
Şanghay, AB ve NATO’ya alternatif olabilir mi?
Şanghay’ı AB ve NATO’ya alternatif olarak gören görüşler bulunsa da yukarıda belirttiğimiz gibi aralarında önemli farklar bulunuyor. Fakat yine de ŞİÖ ileride bu örgütlerden birine alternatif olabilir mi sorusu sorulmaya devam ediyor.
ŞİÖ, her ne kadar ekonomik işbirliği de öngörse de bugüne kadarki önemli faaliyetleri siyasi işbirliği alanında oldu. Bu sebeple örgüt, AB’den çok NATO’ya alternatif olabilir. Rusya’yla Batı, Çin’le ABD arasındaki gerilimin daha da artması durumunda örgütün siyasi işbirliği odaklı yapısının askeri işbirliğini de kapsaması ihtimaller dahilinde.
ŞİÖ bir Doğu-Batı savaşının tarafı olur mu?
Şanghay’ın NATO’ya rakip bir askeri örgüte dönüşmesi ihtimali, paktın kapsamlı bir Doğu-Batı savaşının tarafı olma tehlikesini de içinde barındırıyor. ŞİÖ enerji güvenliği ve lojistik bağlantılar açısından yükselen Asya'yı temsil ettiği için, içinde dünya ekonomisinin yükselen güçleri olan Rusya ve Çin bulunduğu için dünya sisteminin temel ekseninin kaymakta olduğu bir yörüngeyi temsil ediyor. Fakat, Batı’yla Asyalı güçler arasındaki mücadelenin daha çok Ukrayna’dakine benzer vekalet savaşlarıyla yürüdüğü bir ortamda örgütün dünya savaşı benzeri bir Doğu-Batı savaşının tarafı olması kısa vadede zor görünüyor.
