Tarih 6 Şubat. Günlerden pazartesi. Yer Kahramanmaraş. Peş peşe yaşanan 7.7 ve 7.6 şiddetinde iki yıkıcı deprem. Etkilenen 11 il. Kağıttan kuleler gibi yıkılan yüzlerce bina. Enkaz altında kalan binlerce can... Yok olan hayatlar, umutlar, hayaller...
Depremler sadece binaları, eşyaları, hayatları enkaz altında bırakmadı, geçmişin emarelerini geleceğe aktaran tarihi mimarileri de vurdu. Tüm görkemiyle şehrin göbeğinde yükselen Gaziantep Kalesi, 14 asrı kucaklayan Habibi Neccar Camii, 152 yıl ayakta duran İtalyan Katolik kilisesi, 180 yılı deviren Malatya Yeni Cami, Hatay Devleti’nin kuruluşuna ev sahipliği yapan Hatay Meclis Binası, 1500’lü yıllardan bugüne varlığını hissettiren Adıyaman Ulu Camii ve 405 yıllı geride bırakan Saraçhane Cami depremlere yenik düşerek enkaza dönüştü.
Gelin tarihin tanığı, kültür mirası bu yapıları geçmişi ve bugünü ile birlikte tanıyalım. Yıkılan tarihi yapıların restorasyon çalışmaları ile gelecek nesillerle yeniden buluşturulacağını da unutmayalım.
Yıllara meydan okuyan kale, depreme direnemedi
Gaziantep Kalesi... Geçmişi 6000 yıl öncesine dayanan bu tarihi yapı, bugünkü biçimini ise kaleler mimarı olarak bilinen Bizans İmparatoru Lustinianos döneminde M.S. 6.yy.’da aldı. Gaziantep şehir merkezinde, Allaben deresinin güneyinde, tepe üzerinde, tüm görkemi ile yıllara meydan okuyup günümüze kadar gelmeyi başaran Gaziantep Kalesi, Kahramanmaraş merkezli depremlere göğüs geremedi.
Şiddetli sarsıntılar yaklaşık 25-30 metre yükseklikten semaya uzanan asırlık surları, harabeye çevirdi. Bulunduğu tepeden aşağı savrulan burç yığınları, yıkımın gücünü gösterir nitelikteydi. Sarsıcı depremlere direnemeyerek yıkılan kale, restore edilmeyi bekliyor.
14 asrın tanığı, depremde harabeye döndü
Habibi Neccar Camii... Müslüman Araplar 638 yılında Antakya’yı fethettiğinde işte bu nadide yapıyı inşa etti. Öyle ki bugün Türkiye sınırları içinde bulunan ilk cami olarak nitelendiriliyor. Cami adını ise Hz. İsa’nın havarilerine ilk inanan ve bu uğurda canını veren bir Antakyalıdan alıyor.
Medeniyetler beşiği olarak tanımlanan Hatay’da, 14 asrı yaşayan ve yaşatan Habibi Neccar Camii, Kahramanmaraş merkezli 7.7 şiddetindeki ilk depreme karşı koyamayarak yıkıldı. Tarihte yaşanan nice depremden aldığı hasarı yenilerek atlatan, bir nevi küllerinden yeniden doğan Habibi Neccar Camii’nin geleceği, yapılacak restorasyon çalışmalarıyla yeniden hayat bulacak.
Tarihi kilise, depreme karşı koyamadı
İtalyan Katolik Kilisesi... 16. yüzyılda İspanya’da kurulan Çıplak Ayaklı Karmelit Rahibeler Tarikatı üyeleri, 1858’de İskenderun’a geldi ve bu eşsiz yapıyı, coğrafyamıza kazandırdı. Geçmişte yaşadığı yangın felaketini yenilenerek atlatan bu tarihi kilise de sarsıcı depremlerden payına düşeni aldı. Oysaki çeşitli kültürlere, birbirinden farklı inançlara ve emsalsiz medeniyetlere ev sahipliği yapan, kadim kent Hatay’da 152 yıl dimdik ayakta durmuştu.
Kentin İskenderun ilçesinde bulunan kilisenin ibadethane bölümü, merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan 7.7’lik ilk depremde yerle yeksan oldu. Tarihi kiliseden geriye kalan beton yığınlarının restore çalışmalarıyla canlanması umut ediliyor.
180 yıllık geçmişi olan cami, depremde ayakta duramadı
Malatya Yeni Cami... Tarih sahnesine 1843 yılında çıkan Hacı Yusuf Camii, 1889 ve 1890 yıllarındaki yangınlarda küle döndü. İşte o küllerden Malatya Yeni Camii doğdu. 1913 yılında ibadete açılan caminin minareleri ise Cumhuriyet’in ilk yıllarında yapıldı. Kahramanmaraş merkezli depremlerden ne yazık ki Osmanlı’dan miras Malatya Yeni Camii de nasibini aldı. Zira 180 yıllık geçmişe sahip camiden geriye sadece enkaz yığını kaldı.
Caminin gördüğü ilk deprem bu değildi elbette, çok değil 2020 yılında meydana gelen Elazığ depreminde de zarar görmüştü. 6 Şubat’ta yaşanan 7.7’lik ilk depremi de hasarla atlatan cami, beklenmeyen 7.6’lık ikinci depreme ise yenik düştü. Şimdi gözler restorasyon çalışmalarında, bakalım cami bir kez daha küllerinden doğacak mı?
Devlet mirası, depreme direnç gösteremedi
Hatay Meclis Binası... 1927 yılında Fransız Mimar Leon Benju tarafından Asi nehrinin yanı başında konumlandırıldı. İlk dönemlerde sinema salonu olarak kullanılan bina, Hatay Devleti’nin kuruluş çalışmalarında ev sahibi sıfatıyla adını duyurdu. Yapıyı tarihe altın harflerle yazdıran gelişme, 5 Temmuz 1939 yılında Hatay’ın Türkiye topraklarına dahil olma kararının alınmasıydı.
Günümüzde ise Meclis Kültür ve Sanat Merkezi olarak faaliyet gösteriyordu. İşte o Hatay Meclis Binası, depreme karşı duramadı. Büyük hasar alan bina, yıkıcı iki deprem sonrası yitik yapılar arasında yerini aldı. Şimdi beklenti restorasyon çalışmaları ile tarihi binayı yeniden ayağa kaldırarak, gelecek kuşaklara aktarmak.
1500’lü yıllardan miras cami, depremde ayakta duramadı
Adıyaman Ulu Camii... Caminin yapım tarihi konusunda net bir bilgi mevcut değil. Ancak tahminler Dulkadirli Beyi Durak Bey tarafından, 1506-1515 yılları arasında inşa edildiği yönünde. Yapıldığı tarihten bu yana birçok kez onarılan Ulu Camii’nin bugünkü halini ise 1863 yılında aldığı kabul ediliyor.
Asrın felaketi Kahramanmaraş merkezli depremler Adıyaman'ı teğet geçmedi, kentte yıkılan yüzlerce bina arasında Adıyaman Ulu Camii de vardı. Şehir merkezinde heybetli yapısıyla varlığını hissettiren caminin kaderi Kahramanmaraş merkezli 7.7’lik depremle değişti. Sarsıntıya dayanamayan Ulu Camii’den arda kalansa iki duvar oldu. Umutlar şimdi yapılması öngörülen restorasyon çalışmalarında.
405 yıllık yapı, depremde tutunamadı
Saraçhane Camii... Kahramanmaraş Saraçhane çarşısında günümüze değin tarihi dokusunu koruyan Saraçhane Camii’nin yapım tarihi 1618. Hacı Abdullah Bey tarafından yapıldığı bilinen mabedin, arka kısmında hünkar mahfili ve son cemaat yeri bulunuyordu.
Yıkıcı iki depremin merkez üssü Kahramanmaraş da tarihi yapılarını kaybeden şehirler arasına girdi. Binlerce binanın enkaz yığınına döndüğü şehirde, tarihi Saraçhane Camii de bulunuyor. 405 yıllık geçmişiyle yıllara meydan okuyan cami, depremlere direnç gösteremedi. Tamamen yıkılan yapıdan kalansa beton parçaları oldu. Cami restorasyon çalışmaları kapsamında aslına uygun bir şekilde yeniden inşa edilirse, geleceğe taşınacak.
